Güneş Çarpması Belirtileri Nelerdir?

Güneş çarpması uzun süre güneş altında kalma sonucu, vücut ısısını ayarlayan mekanizmaların bozulmasına bağlı olarak belirtileri ortaya çıkan klinik tablodur. Sıcak çarpması, vücut kendi iç sıcaklığını dengede tutamayıp, mekanizmanın iflas etmesi durumunda ortaya çıkar.

Güneş Çarpması Nasıl Olur?

Güneş çarpması özellikle öğle vakti genelde 40 derecenin üstündeki havalarda oluşur. Güneş ışınlarının dik geldiği zamanlarda oluşur. Sıcak çarpmasında vücudun iç sıcaklığı 40 derecenin üzerine çıkar, bu noktada hayat tehlikeye girer. Cilt kırmızı, sıcak ama kuru bir hal alıyor. Vücut dış ısıyla baş edemeyeceğini anlayınca bir noktadan sonra terlemeyi bırakıyor.

Vücut ısısının 40 derecenin üzerine çıkışından sonra 15 dakika yaşamak mümkün. Nabız kuvvetli ve dolgun atmaya başlıyor, kusma ve baygınlık hissi geliyor. Rüzgarsız günlerde güneş çarpması riski daha da artar.

Sıcak çarpmasının ön aşaması sıcak bitkinliği. Bunu zaten hepimiz farklı derecelerde günlük hayatımızda yaşıyoruz. Çabuk sinirlenme, yorgunluk, isteksizlik olarak kendini gösteriyor. Bu düzeyde kaldığı sürece de büyük sorun yaratmıyor.

Güneş Çarpmasında Kimler Risk Altındadır?

• Özellikle kronik hastalıkları olan hastalar ( yüksek tansiyon, şeker hastalığı, kronik böbrek yetmezliği olanlar),
• kanser hastaları,
• aşırı kilolu veya kaşektik olan kişiler,
• psikiyatrik rahatsızlığı olanlar,
• 65 yaş üzeri kişiler,
• 5 yaş altı çocuklar,
• gebeler sıcak yaz aylarında çok daha dikkatli olmalıdır.

Güneş Çarpması Nedenleri

Güneş çarpmasının en büyük nedenlerinden biri çok yüksek sıcaklıklara maruz kalmaktır. Hem tatil amaçlı deniz kıyısında geçirilen vakitler hem de normalin üzerinde sıcaklık seviyesine sahip ortamlarda çalışmak güneş çarpmasının en büyük nedenlerindendir.

Yüksek sıcaklıklarda fazla alkol tüketmek, kalın giyinmek ve aşırı besin tüketmek de güneş çarpması nedenlerindendir.

Sıcak havada insan vücudu kan akışını deri yüzeyine doğru artırır. Terleme ve soluk verme ile kendisini fazla ısıdan kurtarır. Terleme ve soluk almanın tam olarak gerçekleşemediği durumlarda sıcak bitkinliği ve güneş çarpması da kaçınılmaz hale gelir. Sodyum ve klor kaybı ile birlikte güneş çarpması belirtileri de görülmeye başlar.

Güneş Çarpması Belirtileri

Baş ağrısı, kusma, bulantı, yüksek ateş, terleyememe, sinir sistemi bozuklukları, sersemlik, yürümede bozukluk ve bilinç kaybı en çok bilinen güneş çarpması belirtileridir.

Havale, solumada düzensizlik ve 41 derece üzerinde ateşle birlikte deride kızarıklık da varsa "sıcak koması" görülme ihtimali vardır.

İlk belirtide tanı konulması ve kişi bilincini yitirmeden gerekli müdahaleye başlanması için acil olarak bir sağlık kuruluşuna başvurmak gerekmektedir.

Güneş çarpması belirtileri, şu şekilde sıralayabiliriz:

• Yüz ve baş derisi ısınır, kızarır.
• Yüksek ateş olur.
• Şiddetli baş ağrısı,
• Kas krampları,
• Halsizlik,
• baş ağrısı,
• baş dönmesi,
• huzursuzluk,
• mide bulantısı.
• Ensede sertlik hissedilir.
• Ağır vakalarda bilinç kaybı
• Bulantı,
• Kusma ve baş dönmesi,
• Çarpıntı
• Sıcak ve kuru cilt
• Terleyememe
• Cilt önce kızarır daha sonra soluk ve morumsu bir renk alır
• Normalden daha hızlı soluk alıp verme
• Hızlı nabız atması
• Vücut sıcaklığının hızlı bir şekilde 40 derece ve üzerine çıkması
• Baş ağrısı
• Kas krampları
• Açılmış göz bebekleri
• Güneş çarpması belirtileri arasında tutarsız konuşmalar, çevreyi tanıyamama, şaşkınlık, agresif konuşma ya da davranışlar, ajitasyon ve halüsinasyonlar
• Uyuklama ya da sersemlik hali
• Havale geçirme
• Bilinç kaybı
• Sıcak bitkinliğinde ise şu belirtiler görülür:
• Halsizlik ve bitkinlik
• Gergin ya da ağrıyan kaslar
• Bulantı ve kusma
• Solgun ve soğuk cilt
• Zayıf ve hızlı nabız
• Şaşkınlık
• Yavaş terleme
• Sersemlik ve denge bozukluğu
• Bayılma
• Koyu sarı ya da turuncu idrar
• İshal
• Uykuya eğilim,
• şuur bulanıklığı ve komaya kadar varabilen ciddi klinik tablolar görülebilir.

Güneş Çarpmasında Yapılması gerekenler:

Bazı bölgelerde sıcaklığın 40 derece, nem oranının da yüzde 90'ın üzerine çıktığı yaz sıcaklarında, gerekmedikçe dışarı çıkmayın. Ek tedbir olarak terlemeyle birlikte vücudun su kaybını arttıran dar kıyafetlerin giyilmemesi gerekir.

• Kişi, soğuk bir ortamda düz olarak yatırılmalı, başı yukarı kaldırılmalı.
• Giysilerin sıkan bölümleri çıkartılmalı.
• Baş, soğuk ve nemli örtülerle dışarıdan soğutulmalı; aynı anda hava akımı oluşturulmalı.

Güneş çarpmasından korunma yolları

• Bol, açık renkli ve pamuklu giysiler giyin
• Kendinizi geniş kenarlı bir şapka, güneş gözlükleri ve en az 30 faktörlü bir güneş koruyucu ile güneşin zararlı etkilerinden koruyun. Eğer yüzüyor ya da terliyorsanız güneş koruyucunuzu her 2 saatte bir yenileyin.
• Bol sıvı tüketin
• Vücudunuzun nemini ve ısı yayma yeteneğini etkileyebilecek ilaçlar kullanıyorsanız özellikle dikkatli olun.
• Park halindeki bir arabada evcil hayvanınız da dahil hiç kimseyi bırakmayın. Aracınız park edildiğinde, bir çocuğun içeri girmesini önlemek için kilitli tutun.
• Günün sıcak saatlerinde yorucu aktiviteler yapmayın.
• Vücudunuzun sıcak havaya uyum sağlaması birkaç hafta sürebilir. Yavaş yavaş alışın. Birden sıcağa maruz kalmayın.
• Alkol ve kahve tüketiminizi sınırlayın

Güneş Çarpmasından Nasıl Korunmalı?

Güneş çarpması ve yüksek sıcaklığın zararlı etkilerinden vücudumuzu korumak için;

• Mecbur kalmadıkça güneşin yoğun olduğu saatlerde dışarıya çıkılmamalı,
• Terletmeyen ince, açık renkli ve bol giysiler tercih edilmeli,
• Mutlaka güneş gözlüğü, şapka ve şemsiye gibi güneş ışığından koruyacak aksesuarlar kullanılmalı,
• Güneşe çıkmadan yarım saat önce güneş koruyucu kremler sürülmeli
• Günde en az 2,5-3 lt sıvı tüketilmeli (ayran soda su vb.)
• Sindirimi kolay hafif yiyecekler tercih edilmeli
• Fırsat buldukça ılık duş alınmalı
• Uzun ve ağır egzersizlerden kaçınılmalıdır.

Sıcak Çarpmasının tedavisi acil durumdur.

Eğer bir kişinin güneş-sıcak çarpmasına uğradığını düşünüyorsanız bir ambulans çağırın ya da onu acilen hastaneye götürün. İlk müdahalenin amacı olabildiğince çabuk bir şekilde yüksek vücut sıcaklığını düşürebilmektir. Tıbbi yardım beklerken aşağıdaki ilk yardım önlemleri alınabilir:

Soğuk Duş Yaptırın

Güneş çarpmasına maruz kalan kişinin elbisesini çıkarıp o kişiyi soğuk su banyosuna sokun. Ya da vücudunu ıslak bir çarşafla ya da havluyla sarın, kol ve bacaklarını buz parçalarıyla ovun. Yeterli su yoksa baş ve boyun bölgesini soğutun. Buz varsa buz parçalarını koltuk altı ve kasıklarına yerleştirin. Hava akışını ve buharlaşmayı artırmak için kişiyi bir gazete ya da vantilatör yardımıyla serinletin.

Soğuk Odada Tutun

Duştan sonra hastayı soğuk bir yere alın.

Ayaklarını Kaldırın

Kan dolaşımını başa doğru yönlendirmek için ayaklarını yükseltin.

Masaj Yapın

kan dolaşımını beyne ve vücut merkezine dönmesini sağlamak için kol ve bacaklara masaj yapın.

Su takviyesi

Hastanın bilinci yerindeyse yudum yudum su içmesini sağlayın. Zihinsel olarak zayıf durumda ise su içmek pek mümkün olmayabilir. Bu durumda damar yolu ile sıvı takviyesi gerekebilir.

Hastanın vücut sıcaklığının takibi gerekir

Hastanın vücut sıcaklığını düşürürken her 10 dakikada bir rektal yoldan vücut sıcaklığını ölçün ve 38.5 derecenin altına düşmesine engel olun. Hastanın vücut sıcaklığını 39.4 dereceye kadar düşürünceye kadar duşta tutun. Termometreniz yoksa ilk müdahaleden sonra hastanın vücudunda soğuma hissedinceye kadar devam edin. Isınma tekrar başlarsa tekrar soğutma işlemi yapın.

Sıcak Çarpması İçin Hastanedeki Tedavi

Hastanede daha dikkatli ve kontrollü sıcaklık ölçümleri elde etmek mümkündür. Merkezi vücut ısının ani düşmesini engellemek için,vücut ısısı sürekli ölçülür. Tuz ve elektrolit seviyelerini belirlemek için kan testleri yapılır, tespit edilen eksikleri düzeltmek için sıvı-elektrolit tedavisi uygulanır. Böbrek yetmezliği açısından hastanın elektrolit değerleri birkaç hafta boyunca takip edilir.

Sıcak Bitkinliğinin Tedavisi

Sıcak bitkinliği genellikle evde tedavi edilebilir.

Soğuk Suyla Islatın

Hastayı soğuk bir yere yatırın, elbiselerini gevşeterek ya da çıkararak ıslak havlu yardımıyla soğuk su kullanarak ovun ve buz parçalarını da yine soğutucu olarak kullanın. Aynı zamanda soğumayı ve buharlaşmayı artırmak için hastayı serinletin.

Seyreltik Tuzlu Su İçilmesi

Güneş çarpması maruz kalan kişiye bir miktar tuzlu su içerin.(1 litre suda 1 çay kaşığı tuz çözülebilir) Bu 1 litre su 1 saati aşkın bir süre boyunca yudum yudum hastaya verilebilir. Hastanın enerjisini artırmak için bir miktar şekerli su da ilave edilebilir. Ağızdan takviye yapılamaz ise tıbbi tedavi için hastaneye yatış yapılması uygundur.

Masaj Yapın

Sıcak çarpmasının etkileri hastaya masaj ve esnetme hareketleri yaptırarak azaltılabilir. Kramplı kaslara sert masaj ve ıslak havlu yardımcı olabilir. Tuzlu su vermek sıcak çarpmasının etkilerini hafifletmeye yardımcı olur.

Sıcak bitkinliği geçirenler 24 saat boyunca istirahat etmelidirler.

Sıcak Çarpmasının Sonuçları

Sıcak bitkinliği ihmal edilmezse hayati tehlike arz etmez fakat güneş-sıcak çarpması doğru bir tedavi uygulanmaz ise ölümcül olabilir. Vücudun soğutma mekanizması başarılı olmazsa vücut sıcaklığı hızlı bir şekilde artar ve 30 dakikadan bile daha az bir sürede ölüm gerçekleşebilir. Bazı şiddetli vakalarda, ilk travmadan sonra böbrek ve kalp yetmezliği gibi komplikasyonlardan görülür ve ileri durumlarda yaşam kaybı görülebilir. Güneş çarpması, kurbanlarının % 10'undan fazlasının ölümüne sebep olmaktadır.

Doktor Hangi Durumlarda Çağrılmalıdır?

• Güneş çarpması acil tıbbi bir vakadır. Aşağıdaki semptomları gösteren bir kişiye tanıklık ederseniz acil tıbbi yardım çağırın.
• Sersemlik, başağrısı
• Aşırı yorgunluk
• Gerginlik
• Şiddetli kas ağrıları, yüksek ateş veya mide bulantısı
• Havale geçirme ya da bilinç kaybı

Güneş çarpması durumunda yapılmaması gerekenler:

• Hastanın bilinci yerinde değilse içecek vermeyin.
• Alkol koklatmayın.
• Alkollü ve gazlı içecekler vermeyin.
• Katı yiyecek çok tehlikeli sonuçlar doğuracaktır. Kesinlikle hastaya yiyecek vermeyin.
• Çocukların güneş çarpmasından korunması için neler yapılmalıdır?
• Sabah 10:00 ile öğleden sonra 15:00 arasında çocuklarınızı doğrudan güneş ışığında bırakmayınız.
• Çocuğunuza gölge kuralını öğretin "gölgen senden küçükse güneş altında kalma" telkinini sık sık işleyin.
• Koruyucu giysilere önem verin.
• Koruyucu krem olarak kaliteli malzemeler kullanın.
• Su ve beyaz kum gün ışığını yansıtan faktörlerdir. Kumsallarda iken korunmaya ayrıca önem verin.
• Hastanın bilinci yerinde değilse su içirilmemelidir.
• Alkol koklatılmamalıdır.